Piše: Lejla Panjeta

Legije tinejdžerki veoma voljno su spremne potpisati pakt sa đavlom i lišiti se svoje smrtnosti. Ova opsesija vampirizmom kulminira na crvenim tepisima prilikom pojavljivanja glumca koji tumači Edwarda, kojem su nebrojeno mnogo puta prilazile obožavateljke sa zahtjevom i stvarnom potrebom da ih ugrize. Da je u pitanju apokalipsa vrijednosti zdravog razuma, govori činjenica da fanovi u virtualnim krugovima fantaziraju o smrti i seksu sa vampirom, ali su preneraženi činjenicom da glavni glumci u privatnom životu puše cigarete. Hoće li biti seksa (kako će dva bića koja se vole prevazići različitosti vrste kojoj pripadaju i da li će ova ljubav uspjeti) i hoće li ona postati vampir, jesu osnovna dva pitanja, koja prouzrokuju napetost cijele serije Meyerove. Obožavatelji knjige složit će se da je film Twilight (Catherine Hardwicke, 2008.) izuzetno razočarenje, jer ne postavlja niti jedno od ovih pitanja. Rijetko se adaptacije literarnih djela mogu smatrati boljim od samog originala, ali mogu pokušati ostati dosljedni, ukoliko je to što treba prenijeti vrijedno prenošenja, umjetnički fokusirano i kompatibilno sa datim medijem. Činjenica je da po motivima dobre knjige dosljedno ne može biti bolji film, ali isto tako prema dobrom filmu ne može se napraviti dobra knjiga. Svako djelo ostaje dobro unutar izražajnih sredstava medija kome pripada.

Ključna tačka Twilight sage su nijanse emocija i dijalozi, tako da je izvrsna rediteljska odluka u prvom filmu o korištenju realističnog okruženja i poklanjanja pažnje drami, a ne specijalnim efektima, kako bi se ova fantazija drugačije mogla tretirati. Meyerova se trudi da opiše, a film jednostavno vizualizira emocije i ukloni nepotrebnu patetiku tenzije i ukočenosti. Korištenjem krupnih planova, detalja i farova kamere u ključnim scenama suspensa i atmosfere šume u početku filma postignut je realizam radnje i prenešena emocija između glavnih aktera. Kamera u pokretu, farovi i krupni planovi dijaloških scena i odnosa među glavnim likovima odličan su izbor, jer pojačavaju subjektivnost, intimnost i realizam privlačnosti. U samoj sceni poljupca uopće se ne obraća pažnja na okolnosti - to da je Edward vampir i da je njegovo obuzdavanje samo prilika da se pokaže jačina njegove emocije, tj. koliko mu je stalo da ona preživi. Samokontrola, odsustvo konkretnih fizičkih strasti i Bellina nespretnost dovedena do ekstrema u knjizi, mudro su ublažene.

Scenarij je funkcionalan zbog ublažavanja pretjerivanja koje veliko platno ne bi trpilo. Međutim, upravo tu se nalaze i dobre i katastrofalno loše strane filma. Tako će se Edward pojaviti na suncu sa naočalama, Emmett žvakati hranu u kafeteriji, scena lijeganja na travu (glavni motiv priče – ljubav plijena i zvijeri), koja je na silu ugurana izgledat će kao da dvoje mrtvaca čekaju dolazak policije, a objašnjenje raspleta u terenskom vozilu je neuvjerljivo, bezrazložno i nedovršeno napisano. No, prekratko traje da bi bilo konsekventno za glavni tok priče. Sa druge strane, mnogo pažnje je posvećivano nebitnim detaljima, koji izgledaju kao montažna nekonsekventnost i nekreativnost prouzrokovane nedostatkom snimljenih kadrova ili lošim kontinuitetom. Nepotrebne su scene u restoranu ili pokušaj razgovora oca i kćerke u kuhinji. Dvostruki rasplet (prelazak Bellinog i Edwardovog odnosa iz odbojnosti u ljubav i smrtna opasnost od Jamesa) je predugačak, jer se uvode tri vampira, koja prebrzo dođu i odu naivno nestajući iz priče. Pojačavanje dramske napetosti tokom zapleta postignuto je sa uvođenjem dvije scene ubistva, od koje se prva odigrava tokom Edwardovog odsustva iz škole i u sintagmatskoj analizi značenja može implicirati da je on ubica, a kasnije da on na neki način ima veze sa ubistvima. Ovaj kinematografski suspens pretvorit će se u dramsko iznenađenje tokom raspleta sa pojavom tri nomadska vampira.

Nestabilni i latentno suicidalni Bellin karakter opisan u knjizi pripada tinejdžerskom vremenu 30-tih godina prošlog vijeka, pa je ispravna rediteljska i glumačka odluka da se ženski karakteri pokažu kao jaki i nezavisni. Titranje očima, paćenički pogledi, izmotavajuća monotonija i igra ustima, te represija histerije koju donosi Kristen Stewart (odlična u Panic Room, Into the Wild) nisu neka naročito jaka glumačka uporišta za gradnju ovog kompleksnog lika. Cijeli film nosi Robert Pattinson (izvrstan u How to Be i Water for Elephants), koji Edwarda igra kao neshvaćenog vampira i počinje da dobija karakternu punoću tek u zapletu, gdje se otkrivaju razlozi njegovog ponašanja. Razvoj napetosti u zapletu nije u potpunosti potvrđen, jer se on u početku ponaša kao luđak, a njegova kasnija zainteresovanost pojačana farom nazad u kome ide za njom da bi joj rekao da ne treba da budu prijatelji nije motivisana. Jedina implikacija ovoga je njegova misterioznost i dvosmislenost. Opasan, čudan, nježan, ispaćen u isto vrijeme bile su karakteristike koje je jako teško igrati i to u dva kadra ekspozicinonog i grandioznog ulaska. Intencirano očaravajući slow motion ulaska i scena sa ventilatorom djeluju kao šala na sopstveni račun, dodatno su pojačani efektom lošeg zadaha i pokrivanja usta i nosa. I u drugim intimnim trenucima u krupnim kadrovima Stewart i Pattison igraju kontekste replika i dopisuju radnju scenarija kako bi izbjegli komičnost situacija. Replike poput “It's the flourescence” (“To je do neona“), “I would become the meal” (“Ja bih postala jelo“) ili “We matriculate a lot” (“Puno maturiramo“) zbunjujuće su i komične, tako da pojačavaju efekat ozbiljnosti i realističnosti radnje. Ovo ruganje situaciji najbolje je iskorišteno u odgovoru na pitanje koliko dugo Edward ima 17 godina. Ipak, budući da je velikim intenzitetom odigrano, ali ne preigrano, ne parodira već formira specifičan stil filma i uvjerljivost fantazije.

Stvari počinju da klize svojim pravim tokom tek od sudara kamioneta i kombija i Edwardovog neobjašnjivog zaustavljanja vozila u pokretu. Hemija između dvoje glavnih glumaca je veoma opipljiva, tako da je vidljivo da su scene seksualne napetosti improvizirane bez jakih rediteljskih indikacija i vođenja radnje. Tanku liniju između sladunjavosti i ozbiljnosti dodatno pogoršava nerealistična šminka, koja je pri tome urađena tako da crvenilo probija ispod naslaga pudera, koji se ocrtava do vratne linije i ne dalje u pojedinim kadrovima. “Lijep je” indikacija je Meyerove, pojačana komparacijom sa klasičnim kipovima. Međutim, kip u pokretu izgleda kao klovn, tako da je pretjerano potencirano obilježje blijede kože pomalo naivno, te otežavajuće za glumačku igru. I pored toga ova glumačka izvedba, sa vjerodostojnim iskrivljenim osmjehom, je ono što je odano originalu i vrijedno u filmu.

Billy Burke odlično portretira nesigurnost u uspostavljanju odnosa sa kćerkom tinejdžerkom. Pretjerana šminka Carlisela daje grotesknu notu cijelom liku, što je u realizmu filma ogroman ispad, tako da djeluje produkcijski neozbiljno. Kontrast porodice Cullen ublažen je Bellinim bljedilom i odsustvom crvenila, koje je jedna od osnovnih odlika ovog lika u romanu, što u mnogome oduzima cjelinu slike njenog karaktera. Sa istim pretjerivanjem predstavljen je Jasper, koji izgleda kao da nosi oklagiju ispod košulje. Neprirodna plavuša, Rosalie, je lik iz nekog drugog filma, jer čak i luda Alice djeluje ljepše i zgodnije od “najlješpeg stvorenja na planeti”. U ovom vampirskom svijetu postoje određeni darovi, kao što su čitanje misli, proricanje budućnosti ili kontrolisanje emocija. Dar koji poseduje Edward naznačen je suptilno, sa sasvim malim detaljima promjene mimike i u izuzetno dobroj glumačkoj interpretaciji. Alicino viđenje budućnosti također je svedeno u realistične okvire jednostavnih flash kadrova, dok je Jasperov dar potpuno izbrisan iz priče.

Chatrine Hardwicke je od ponuđenog materijala napravila intimniju i seksualno eksplicitniju verziju platonskih Belle i Edwarda iz knjige sa dobrim scenografsko-kinematografskim rješenjima. Atmosfera prirode odličan je kontrapunkt neprirodnoj situaciji. Šuma čuva realnost priče, ali i zadržava misterioznost. Kadrovi u pokretu (farovi i snimci iz helikoptera) pojačavaju miris romantike tako da ideja o natprirodnom nije zastrašujuća. Murnau je eksterijere prirode koristio da bi pojačao utisak strave, a Hardwicke je koristi da bi sačuvala realnost i naglasila poentu ljubavne drame, a ne horora. Ljubav koja se rađa izvrsna je metafora za šumu koja odiše životom, a pojačana subjektivizmom hladnih tonova fotografije u pokretu, ne dopušta da romantika sklizne u pretjeranost i banalnost. Romantični dijalozi, iako im je posvećeno dosta vremena, izgledaju prebrzo snimljeni, u dramaturškom smislu nemotivirani i neformirani, ali glumački odigrani začuđujuće napeti i nabijeni emocijom. Oni ostaju u funkciji priče, no ne nude više od toga u smislu zaokruživanja ideje koju Meyerova donosi u romanima.

Scene akcije su lišene osjećaja strave, vrlo kratke i efektne, sa par brzih totala i dinamično montiranim kadrovima tuče, u kome se vidi rediteljski otklon prema akcionom žanru. Isto je i sa specijalnim efektima, koji su svedeni na minimum i izuzetno funkcionalni – sudar kombija, trčanje kroz šumu i Edwardovo svjetlucanje na suncu, koje je izvedeno tačno po originalnoj Meyerovoj zamisli. Potpuni promašaj je scena bejzbola, koja je slabija varijanta Quidditcha, a za one neupućene u omiljenu američku razonodu, potpuno je nerazumljiva. Zbog pretjeranog korištenja audioefekata i muzike popularnih pop-rock bendova, koja je inače samo začin bez kojeg se može u cijelom filmu (osim izvrsne klasične uspavanke), zašto se bejzbol igra tokom oluje, ostaje blago nerazjašnjeno.

Da je rediteljka manje pažnje obratila na konstantno inputiranje Bellinog vegetarijanstva i nezavisnosti žena ili okruženje Charlijevog omiljenog restorana ili insistiranje na "zlatnom luku" i peper spreju (beznačajnom rekvizitu koji se pojavljuje pet puta i jedino služi da se smiješnim pokaže Charlijeva briga za svoju kći) ili barem u onolikoj mjeri koliko se bavila i cool modernom scenografijom, čiji su detalji nesvrsishodno nebitni, možda bi se pozabavila bolje šminkom ili indikacijama za glumce. Vidljivo je da je režiju radio fan fantastičnog svijeta Belle i Edwarda, budući da se fokus pažnje preusmjerio u nekim slučajevima na beznačajne detalje, dok se total slike i ideje izgubio. Međutim, za otprilike 37 miliona $ bužeta i 48 snimajućih dana, ponuđeni materijal u ovako suženim skoro indi production okolnostima za hit žanr fantastike izuzetno je dobar. S obzirom da je zaradio pet puta više, te da je ostvario najveću dobit ikad u prvoj sedmici za film koji je žena režirala, produkcija je napravila dobar posao.

Premještanje kraja priče na plesni podijum cijeli film stavlja u Dirty Dancing kontekst u fantastičnom žanru za savremene tinejdžere. Sladunjavo naštimani kontekst, koji nije postavljen na pravo mjesto, odudara od realizma i magnetske žudnje, koji je u dobroj mjeri karakterisao tok priče. Film je vizuelno pojačana radnja knjige sa slabo scenaristički napisanim, ali dobro odigranim seksualnim tenzijama, iz koje su izrezane ili skraćene neke dobre scene, kao što su određivanje krvne gupe, maturska večer i dijalozi na proplanku. Ove napetosti na nekim mjestima mudro su dramski univerzalno i likovno arhetipski postavljene za ciljanu publiku i ljubavni žanr: pogledi u klupi, čekanje pred automobilom, izlazak pred školom, dolazak na matursko veče, poljubac u sobi i priprema za poljubac kod stijena.

Produkcijski jako tanak, rediteljski često nedovršen, ali pravilno postavljen, a glumački izveden iz ovih datih okolnosti, film Twilight teško je svrstati u okvire žanra kojemu bi trebao da pripada, jer je djelo originalnog nedosljednog stila, koje uspjeva da prenese mladalački duh i emotivnu napetost, ali ne govori ništa o originalnoj ideji vrijednosti života, smrti i ljubavi, koja je bila namjera Meyerove. Ovaj film je istinski utemeljena interpretacija reditelja, ma čime opravdana, i stoga ne samo adaptacija romana.

Lejla Panjeta je vanredni profesor iz oblasti filmskih studija, vizuelnih komunikacija i ideologije na Fakultetu umjetnosti i društvenih nauka Internacionalnog univerziteta u Sarajevu. Diplomirala je multimedijalnu režiju i žurnalistiku, magistrirala komunikologiju i doktorirala filmsku propagandu iz oblasti komunikacijskih nauka.