Piše: Mirza Skenderagić

Još od premijernog prikazivanja, rusko-srbijansko ratno ostvarenje Balkanska međa (Balkanskiy rubezh, 2019) izaziva kontroverze i polemike, ali nažalost, iz političkih, a ne filmskih, odnosno umjetničkih razloga. Riječ je, dakle, o filmu Andreja Volgina sa srbijanskom i ruskom glumačkom postavom, u kojem se tretira istinit događaj o ruskim vojnicima koji, od albanske terorističke grupe i ispred nosa NATO trupa, 1999. godine osvajaju prištinski aerodrom Slatinu. Tako ovaj film, zapravo, samo nastavlja neslavnu tradiciju holivudskih površnih interpretacija ratova na prostorima bivše Jugoslavije, bilo da je riječ o prikazima žrtve ili zločinca, koje po pravilu ne pokreću rasprave o filmskom jeziku, već izazivaju ljutnju i kod jedne i kod druge strane.

Balkanskiy rubezh; režija: Andrej Volgin; uloge: Anton Pampušni, Milena Radulović, Miloš Biković, Aleksandar Radojičić, Aleksandar Srećković, Miodrag Radonjić; 2019.

IMDb rejting: 7.7/10

Ovu tezu svakako najbolje potvrđuje naslov U zemlji krvi i meda (In the Land of Blood and Honey, 2011) Angeline Jolie koji je zbog prikaza Srba kao sliovatelja, ubica, nemilosrdnih zločinaca, svojevremeno bio zabranjem ili ignoriran u srpskim kinima, a kod bošnjačke populacije izazivao sveopšte nezadovoljstvo zbog krajnje banalnog i pogrešnog prikaza agresije na BiH te pojedinačnih zločina kao što su npr. silovanje, progon stanovništva, ubijanje civila itd. Pored ovakvih prikaza balkanske ratne prošlosti, postoje i oni u kojima se ne zna niti ko su Srbi, a ko Bošnjaci, niti čiji je Thompson, niti ko je počeo rat i gdje, već je sve pomiješano u jednoj „trash“ ratnoj „mačo“ akciji, kakva je recimo ona naslova Odmetnici (Renegades) režisera Stevena Qualea.

Na tragu ove tradicije nastala je i Balkanska međa, ali s nešto ozbiljnijim političkim ciljevima koji imaju za cilj relativizaciju ratne historije na Kosovu, a koju je npr. britanski Times opisao kao film koji potkopava regionalni mir, te ga definisao kao historijski lažnu političku progagandu predsjednika Rusije Vladimira Putina. Naime, kako su u većini zapadnih filmova koji se bave ratnom balkanskom prošlošću, Srbi prikazani kao negativci, čemu su svakako doprinijeli strani mediji koji su izvještavali iz opkoljenog Sarajeva, ali i mnogobrojne haške presude, Rusi su sada odlučili da odgovore svijetu i da njihovi „loši momci“ budu Albanci, a pozitivci, naravno, Rusi lično. Ovakva propaganda, dakle, počiva na standardnoj narativnoj matrici koja preovladava u savremenom Hollywoodu, odnosno onome segmentu posvećenom proizvodnji blockbustera, a u kojoj postoji gotovo mitološka podjela na dobre i loše momke i u kojem se konačni ishod svodi na pobjedu jednih i poraz drugih.

Već od uvodnih kadrova u kojima se jedan vojnik kotrlja kroz brdovitu šumu i na taj način pokušava izbjeći rafalnu paljbu, sa mecima koji podižu prašinu i slow motionom koji dodatno vizuelno dramatizuje spomenuti trenutak, jasno je da Balkanska međa nastala po uzoru na savremeni holivudski ratni film sa puno atraktivnih snimki, eksplozija, pucnjave, zatim, borbi, tučnjava u krupnim planovima te Stalloneove, Willisove, Schwarzeneggerove, Lundgrenove ili Norrisove vojničke spretnosti i ljudske hrabrosti. Ovaj uvodni segment filma je, zanimljivo, smješten u 1995. godinu u BiH i prati tajnu operaciju ruskih specijalaca, što samo naizgled predstavlja budalaštinu, a zapravo, jeste potvrda, nesvjesna i fikcionalna, o umješanosti Rusije u protekli rat na bosanskohercegovačkom tlu. Zatim slijedi telop u kojem stoji kako je „rat u BiH okončan Dejtonskim sporazumom, ali kako mir na Balkanu nije potrajao dugo“: „1998. godine, rasplamtao se novi oružani sukob u regionu. Albanci sa Kosova su zahtijevali nezavisnost od Jugoslavije. Da bi potisnule akcije Oslobodilačke vojske Kosova, koja je od UN-a prepoznata kao teroristička organizacija, zakonske srpske trupe su razmještene na Kosovo. Godine 1999. na kraju oružanog sukoba, bez pristanka UN-ovog Vijeća Sigurosti, NATO je započeo bombardovanje Jugoslavije.“

Nakon arhivskih snimaka koji dolaze iz Moskve, a koji prikazuju podršku koju Rusija pruža prema tadašnjoj Saveznoj Republici Jugoslaviji, radnja se seli u 1999. godinu i početak NATO intervencija u Beogradu. Glavni junak, ruski specijalac u civilu Andrej Šatalov (Anton Pampušni)  vozi svoju trudnu suprugu u bolnicu. Na ulazu je ostavlja u ruke medicinske Jasne (Milena Radulović) i prije nego li se okrenuo, bolnicu pogađa projektil NATO-a. Nakon bogibije žene i djeteta, Šatalov će postati vođa desanta ruskih specijalnih jedinica na aerodrom Slatina u Prištini, a pomoć će imati od srpskog policajca Vuka (Miloš Biković). Nasuprot njih je „loši momak“, albanski terorista Smuk (Miodrag Radonjić) koji će uskoro zarobiti lijepu Jasnu u koju će se Šatalovu međuvremenu zaljubiti. Jasno je, dakle, da su uloge apsolutno zamijenjene, ali također i podijeljene prema istom principu crno-bijelo i dok su sada Srbi i Rusi čistokrvni heroji, Smuk je Albanac koji prisiljava pravoslavnog popa da izgovori šehadet: „Nema boga osim Allaha...“, te koji, zatim, hladnokrvo zakolje jednu od zarobljenica, jer na taj način „čisti svoju teritoriju od Srba i Rusa“. Kako bi se do krajnosti utemeljilo zlo koje pripada jednoj strani u filmu, u ovome slučaju cjelokupnom albanskom narodu, režiser kreira kadar sa dječakom na biciklu, koji u jednom trenutku zastaje i povlačeći rukom imaginarnu liniju na vratu, ruskim i srpskim specijalcima prijeti klanjem. Ono što se filmu, ipaktreba priznati, jeste da tehnički niti zanatski ne zaostaje mnogo od pojedinih holivudskih ratnih blockbustera, ali isto tako, kao i većina njih, ne posjeduje niti trag propitivanja filmskog jezika, autorstva, a kamoli umjetničke etike.

Da je na koncu riječ o državnom projektu, najbolje dokazuje podatak da su njegov budžet većinski kreirale same države, Rusija i Srbija, odnosno njihova Ministarstva za kulturu, a posebno je zanimljivo da se u filmu u epizodnoj ulozi taksiste pojavljuje i režiser Emir Kusturica, kao jedan od najglasnijih propagatora Vladimira Putina. „Potrebno je snimiti 500 filmova poput 'Balkanske međe' kako Srbi nikada ne bi zaboravili strahove koje su doživeli za vreme bombardovanja“, izjavio je Kusturica koji je apelovao na sve filmske radnike da se ubuduće više bave tematikom „NATO agresije“. Međutim, kada je u pitanju sama zasnovanost filma na istinitom događaju, ona je posebno diskutabilna, s obzirom da u filmu nema druge strane, odnosno glasa od skoro milion protjeranih Albanaca sa Kosova i najvažnije, ne postoji uzrok bombardovanja niti bilo kakvo uključivanje odgovornosti tadašnjeg predsjednika SRJ Slobodana Miloševića.

Glumac Miodrag Radonjić koji u filmu utjelovljuje albanskog zločinca Smuka je nakon premijere izjavio da je Balkanska međa „ratni film, ali koji šalje poruku mira“. I bio je u pravu. Riječ je zaista o ostvarenju sa miroljubivom porukom, ali dvaju politika, srpske i ruske, a nikako naroda sukobljenih u filmu, albanskog i srpskog, koji će nakon izlaska iz kino-sale, biti gnjevniji i udaljeniji nego ikada prije. Jer, upravo je otuđenost gledatelja, jedino što ovakvi i prethodno spomenuti filmovi donose. Nije to niti mir, niti mijenjanje historije, niti njeno istinito prikazivanje, niti čuvanje ratova od zaborava. Ništa od ovoga nije primarni razlog snimanja filmova, već njegova umjetnička vrijednost koja na koncu jedina ostaje i čija istinitost posjeduje moć da promijeni pojedinca i njegov pogleda na društvo, svijet i samog sebe. To ne može učiniti spektakularna eksplozija, autentično ili lažno oživljen historijski događaj sa negativcem koji kolje i pozitivcem koji spašava. To može učiniti samo istinski film. U konačnici, jasno je da su izjave poput Kusturicine samo izgovor sa pravljenje ovakvih filmova, a da je istinski razlog, naravno, zarada, i to ona od najmanje sedam miliona eura, koliko se očekuje od Balkanske međe koja je do sada prodata u 20 zemalja širom svijeta.