Piše: Lejla Panjeta
Sherlock Holmes je uvršten u Guinnessovu knjigu rekorda kao najviše puta adaptirani lik. Više od sedamdeset glumaca, u preko dvije stotine filmova i serija, te brojnim teatarskim adaptacijama oživjelo je lik Sira Arthura Conana Doyla, nastalog 1887. godine. U 2014. nominovani za nagradu Najbolji Sherlock Holmes bili su: Jeremy Brett, Basil Rathborne, Robert Downey Jr., Rupert Everett i trenutno najpopularniji Holmes: Benedict Cumberbatch. Nagradu je osvojio Jeremy Brett koji je od 1984. do 1994. godine igrao Holmesa u Granada Television seriji, vjernoj adaptaciji romana i priča, u šest sezona, sa po šest epizoda i jednom sezonom sa četiri dugometražna filma. Po riječima Bretta, lik Holmesa je najteži za igranje, a za iskusnog pozorišnog i filmskog glumca kakav je bio, predstavljao je zadatak teži od lika Hamleta. Lično je bio fanciniran i preplašen ovim likom, a pratili su se u privatnom životu dugo nakon što se snimanje serije završilo. Brett je izmislio Holmesa kojem se obraćao sa You Know Who, a tvrdio je da je on kao njegova mračna strana mjeseca, te da je njihova veza opasna. Također je govorio da onima koji dugo igraju Sherlocka Holmsa ovaj karakter može pojesti dušu, ne ostavivši mjesto originalnom stanodavcu.
Obsesivno-depresivna platforma lika sa izljevima zapanjujuće inteligencije i dedukcije, arogantnog i sveznajućeg amatera detektiva, opčinjava publiku i književno-filmsku scenu već više od jednog vijeka. Jedna od posljednjih adaptacija je brilijantna izvedba Benedicta Cumberbatcha, nagrađivanog engleskog glumca i filmskog producenta, čije su izvedbe poznate i Hollywoodu, ali prije svega kritički cijenjene po njegovoj maestralnoj glumi u britanskom pozorištu i filmovima poput The Imitation Game. Sasvim zaluženo Cumberbatch je prozvan novim Laurenceom Olivierom, a u 2014. Times ga je proglasio jednim od 100 najutjecajnih ljudi na svijetu. Pored brojnih nagrada i priznanja, osvojio je Emmy za svoju glumačku interpretaciju Sherlocka Holmesa u BBC-jevoj mini seriji Sherlock. Brilijantno iznijansiranom mimikom, uvježbanim glasovnim tehnikama, te punoćom glumačke uvjerljivosti i vjerodostojnosti u kreaciji funkcionalnog sociopate, Holmes je kroz Cumberbatcha ponovo zaživio u digitalnom dobu. Za nadati se da mu još zadugo neće uzeti dušu, te da ćemo se još nauživati u nastavcima ove adaptacije.
Sherlock Holmes se prvi puta pojavljuje u priči Conana Doyla pod nazivom A Study in Scarlet, nakon čega slijedi ono što poznavaoci zovu „Kanon“: četiri romana i 55 priča. To je sveukupno 60 naracija, od kojih je većina ispričana kao doživljaj Holmesovog prijatelja i saradnika doktora Watsona. Od cjelokupnog „Kanona“, u samo dvije priče Holmes se obraća publici u prvom licu. Ne cijeneći Watsonov stil pisanja, Holmes preuzima ulogu kritičara samog Doyla, kroz ovu neobičnu autorefleksiju. Doyle, neuspješan ljekar iz Edinburgha, provodio je vrijeme osmišljavajući forenziku u "Avanturama Sherlocka Holmesa", čekajući da se pojave njegovi pacijenti, koji nikada nisu došli. Praksu je napustio zahvaljujući ogromnoj popularnosti svojih priča, zbog koje je na zahtjev publike morao oživjeti lik Holmesa, nakon što ga je prehodno ubio 1893. godine. Živeći osam godina pod pritiskom Doyle je konačno uskrsnuo Holmesa i nastavio serijale u „Povratku“ i „Memoarima Sherlocka Holmesa“. Inspiraciju za lik Doyle je našao u hirurgu po imenu Joseph Bell, koji je za to vrijeme bio Dr. House. Interesantno je da je inspiracija za Housa je direktno potekla od lika Holmesa. Doyle je inspiriran i ličnošću prvog privatnog leicesterskog detektiva, policajca Francisa Tankya Smitha, majstora prerušavanja, što je i sam Holmes. Spajajući mimikriju i dedukciju u eksplozji intelekta i pronicljivosti nastao je ovaj arogantni ekscentrik koji je specijalno dobar u sviranju violine, te se u slobodno vrijeme bavi pčelarstvom. Opisan je kao mršav, visok, prodornog pogleda, opsesivnog ponašanja u forenzičkom smislu (za to vrijeme traženju tragova na mjestu zločina). Nazaobilazni kostimski rekviziti su lovački karirani šešir i lula. Holmes je arogantan, ali ne traži slavu. Sve zasluge predaje policiji i to specijalno inspektoru Lestradeu. Iako je finansijski stabilan (rješavao je slučajeve kraljevina, vlada i veoma imućne vlastele), živi kao podstanar kod gospođe Hudson sa dokotorom Watsonom u 221B Baker Street u Londonu, koju je Doyle tako realistično opisao, da je danas jedna od prominentnih turističkih atrakcija.
Holmes je ovisnik je o cigaretama, a povremeno i o kokainu. No, stimulasi mu služe samo za razvijanje intelektualnih sposobnosti kojima nadmudruje protivnika. Moriarty, arhetip zla, najopasniji kriminalni um izuzetne moći je Holmsovo čudovište na koga ne juriša borilačkim vještnama (u kojima je također dobar), već se bori čistim razumom, opservacijom, fotografskim pamćenjem, opsesivnim detaljisanjem, te egoističkim sampouzdanjem. Poznata je njegova izreka: „Kada eliminiraš nemoguće, ono što ostaje, ma koliko nevjerovatno, mora da je istinito“. Savremena adaptacija Doylovih priča o detektivu svih vremena ugledala je svetlo dana u pilotu od 60 minuta 2010. pod jednostavnim nazivom Sherlock. Ova epizoda čiji je budžet premašivao 800.000 £ nije nikada emitovana, mada se nalazi u kompletu DVD/BluRay, a kritičari su predvidjali krah ovog novog BBC serijala. Nakon dosnimavanja, puštena je prva epizoda u trajanju od 90 minuta, a do sada su snimljene tri sezone (2010., 2012. i 2014. godine), od po tri epizode od 90 minuta, te jedna mini epizoda emitovana za Božić 2013. Krajem 2015. očekuje se cjelovečernja specijalna epizoda, a ugovor je potpisan za četvrtu sezonu, čije snimanje počinje 2016. Serija se snima u Cardiffu u Walesu, a North Gower Street u Londonu je lokacija za snimanje Holmsove i Watsonove 221B Baker Street. Treća sezona ove BBC-eve mini serije postala je najgledanija britanska drama u posljednjih trinaest godina. Serija ima svoju mobilnu aplikaciju Sherlock: The Network, a blog na zvaničnoj stranici kojeg piše doktor Watson i sam Holmes je iznimni užitak za fanove.
Ideja za seriju je nastala na putovanju. Dvojica scenarista i producenta Steven Moffat i Mark Gatiss (koji u Sherlocku igra Mycrofta, Holmesovog brata) vozeći se između Londona i Cardiffa, dok su radili na seriji Doctor Who, razgovarali su o ideji osavremenjivanja djela Conan Doyla. Tako se rodio prvi nacrt za updatiranog modernog Sherlocka Holmesa. Kritika je nakon predviđanja propasti serije ipak veoma pozitivno ocijenila novu adaptaciju detektivskih priča, a serija je već primila brojne nagrade i prodana u oko dvije stotine zemalja. Najveće zasluge kvaliteta ove kriminalsitičke drame su u scenariju, glumi i režiji, koja obiluje podzapletima, fokusirajući se na brilijantno arogantnog Cumberbatcha, sa tempom specifičnog kadriranja akcije i kreativno-vizuelno-šokantnom upotrebom najnovijeg CGI-a. Tehnološki je uznapredovala rana Doylova forenzika, a priča oko Holmesa prati moderni duh specifične laboratorijsko-kompjuterske tehnologije i u montaži te specijalnim efektima i filmskim trikovima. Tehnologija unutar same naracije nije samo scenografsko-rekviziterskog karaktera, već određuje priču (koja je u modernom svijetu i sama određena tehnološkim spravicama) i smješta je u sasvim novi kontekst. Za nepoznavaoce „Kanona“ ova serija je izvrsna forenzičko-komična misterija, ali za poznavaoce originalnog djela, brilijantno osmišljen hommage sa istinskim uživanjem u moderniziranju dobro poznatih elemenata priče, zapletima iz romana, inovativnom adaptacijom u nove društveno-kulturološke okvire i inovacijama u karakernom poigravanju i odavanju poštovanja originalnom djelu. Dinamičnost i novi vizuelno-narativni kontekst serije daju Holmesu novi okvir za razmatranje detektivske uloge u modernom dobu. Sherlock Holmes, iako bezočni, antipatični sveznalica i antiheroj, postaje superheroj u dobu mračnog digitalnog kriminala i iskonskog zla koje pokušava riješiti i svojim dedukcijsko-protivzakonitim metodama izvesti na svjetlo dana i privesti pravdi.
Objavljeno u Urban magazinu
Lejla Panjeta je vanredni profesor iz oblasti filmskih studija, vizuelnih komunikacija i ideologije na Fakultetu umjetnosti i društvenih nauka Internacionalnog univerziteta u Sarajevu. Diplomirala je multimedijalnu režiju i žurnalistiku, magistrirala komunikologiju i doktorirala filmsku propagandu iz oblasti komunikacijskih nauka.
