Piše: Adnan Džebo
Ono što čini grčku ili šekspirijansku tragediju tako efektivnom je to da, jednom pušten u kretnju, tragički niz je nezaustavljiv. Niko ne može izaći van svoje uloge u nastojanju da povuče kočnicu i zaustavi tragički ishod. U filmu Seppuku (1962), vlastodržci, članovi klana su prisiljeni da istraju u ovome ne zbog lične zlobe već zbog držanja za već napukle ideale reda, hijerarhije i propisanih normi. Kobayashijeva društvena kritika, očigledno je usmjerena na nasljeđe autoriteta i dalje prisutno u postratnom Japanu, napadajući hipokriziju ugrađenu u ideologiju časti i sačuvanja svega ličnog. U Miikeovom remakeu, na mjesto nadlične tragične sile, volja jedinke se stalno upliće, kao da govori, ovo ne mora da se desi. Ili drugim riječima, da je Miike radio remake Hamleta, dozvolio bi Hamletu da ubije kralja Klaudija tokom njegovih molitvi. Ovo bi bio direktniji i senzacionalniji pravac u narativu, ali zasigurno i gori...
Najstariji holivudski trik sastoji se u tome da staroj priči daš novo ruhoSamo uspješni filmovi se ponovo snimaju. Nikad nisam shvatio zašto. Ne znam nijedan slučaj da je nova verzija isto onoliko dobra kao prvobitni film. Nema te formule koja bi nekome omogućila da ponovo stvori onu jedinstvenu privlačnost koja je doprinijela da neki film bude uspješan. Trebalo bi da bude obrnuto. Baš neuspjelim filmovima, onim zasnovanim na dobrom materijalu, koji su iz razloga nastalih utjecajem vremena, mjesta ili okolnosti, jednostavno nisu dobro prošli prvi put, trebalo bi pružiti i drugu šansu.
John Huston ("Otvorena knjiga")
Seppuku Harakiri; reditelj: Masaki Kobayashi; uloge: Tatsuya Nakadai, Akira Ishihama, Shima Iwashita; 1962.
Film Seppuku rađen je prema romanu "Ibun rônin ki" Yasuhikoa Takiguchija, autora čijim će se književnim umijećem Kobayashi poslužiti i za svoje drugo remek djelo samurajske tematike, film Samurai Rebellion (1967). Upravo je sa ovim filmovima, tokom šezdesetih godina prošlog stoljeća, u Japanu postao slavljen kao neprkosnoveni majstor samurajskog žanra. Uz njegove samurajske filmove neizostavno je spomenuti i horor antologiju Kwaidan (1965), djelo koje je pokupilo specijalnu nagradu žirija na kanskom film festivalu 1965, i koji je iste godine nominiran za Oscara u kategoriji najboljeg stranog filma.
Radnja filma smještena je u Japan, tokom 1630-tih, u vrijeme Tokugawa režima ustanovljenog prije manje od 30 godina (i trajaće kroz naredna tri stoljeća). Mirno stanje u zemlji uzrok je raspada brojnih ratničkih klanova, zbog čega na hiljade samuraja ostaje bez posla i pada u siromaštvo. Međutim, samurajski kodeks ponašanja (bušido) nalaže im da se u takvoj situaciji odluče za ritualno samoubistvo (seppuku / harakiri). Jedan od samuraja, Hanshiro Tsugumo (T. Nakadai), traži dopuštenje bogatog vlastelina, ohologa feudalca Kageyu Saitoa (Rentaro Mikuni) da se ubije na njegovom posjedu, učinivši tako čast njegovom klanu. Ovakav dramatični zahtjev postepeno će otkriti pozadinsku priču koja je, iako jednostavna u detaljima, zapanjujuća po posljedicama.
Film se otvara kadrom koji prikazuje samurajski oklop. On stoji i u središtu priče, kao stvarni izvor tragedije. Naravno, ovaj oklop nije samo neki antikni predmet, već simbol “novog” feudalnog društva u Japanu. Kritičan prema autoritativnoj moći, Kobayashi duž filmskog narativa ukazuje prstom na sistem koji je pokvaren do srži, usmjerava svoju oštricu u društvene strukture koje smatra opresivnim i barbarskim. Njegov genije ogleda se u tome što skoro pa neopaženo uspjeva da preokrene čvrsto utemeljeni početni stav filma: poražavajući i beznadežni odnos prema svijetu koji okružuje likove u smjelu izjavu čistog i odlučnog otpora.
Priča Yasuhika Takiguchija je bez sumnje izvrsna na papiru, ali je strašno zanimljiv filmski jezik kojim se Masaki Kobayashi koristi da nam je ispriča. On ovu priču ne gradi na tradicionalni način. Tenzije i napetost rastu sa retrospektivnim flešbekovima, da bio nas potom vratio u sadašnji trenutak u cilju emotivnog rasterećenja. Ipak, napetost i na ovom vremenskom nivou će postupno rasti do trenutka kada će je olakšati ponovnim povratkom u prošlost. Kao rezultat Kobayashi pred gledaoce izvodi jedno od najboljih filmskih razotkrivanja motiva osvete, dozvoljavajući objema linijama narativa da se odvijaju do konačnog stapanja u katarzični kraj filma.
Uglovi i opšta skučenost (mali hodnici i koridori) u prenesenom značenju prikazuju opresivne produžetke sistema. Scenografija, u kojoj se interakcija likova s okruženjem odvija na taj način da se sve čini prostranim a u isti mah i klaustrofobičnim, prenapučenim a ipak praznim, je tako precizno detaljisana. Pa čak i glumci, samuraji pripadnici Iyi klana, djeluju sićušno u širokim kadrovima, čineći ih tako pijunima u okrutnoj društvenoj igri. Ovakva scenografija kreira savršen odnos prema društvu koje opisuje, društvu u kome su svi prisiljeni da se bore za preživljavanje, ali u suštini im ništa nije dostupno.
Ne smije se zanemariti ni utjecaj koji ima pažljivo kompozirana crno-bijela fotografija Yoshioa Miyajimae, možda i ključne komponente ovog zaista zadivljujućeg filma. Sniman u crno bijeloj-tehnici, čina ga jednim od filmova sa najjasnijim vizualnim stilom, sa izrazito izraženim kontrastima koji dodatno pocrtavaju temeljne odnose unutar svijeta filma. Originalni soundtrack za Kobayashijevu verziju komponirao je Toru Takemitsu, čiji je rad za to vrijeme bio prilično eksperimentalan. Glavni instrument koji je koristio za ovaj film jeste Šamisen – instrument sa tri žice nalik gitari – koji nudi “tvrdokoran” japanski prizvuk.Ichimei Hara-kiri: Smrt samuraja; reditelj: Takashi Miike; uloge: Kôji Yakusho, Munetaka Aoki, Naoto Takenaka; 2011.
Skoro pola stoljeća nakon što je Seppuku dobio specijalnu nagradu žirija na kanskom festivalu, Takeshi Miike sa svojim remakeom, Ichimei (Hara-kiri: Death of a Samurai), pojavljuje u takmičarskom programu, gdje ostaje zapažen, ali bez nagrada. Nije sigurno da li je Miike ciljao da ponovi Kobayashijev festivalski uspjeh, ali fanovi koji ga znaju po njegovim prijašnjim pomalo bizarnim i šokantnim ostvarenjima (Audition /1999/, Visitor Q /2001/, Ichi the Killer /2001/), sa pank stavom i crnim smislom za humor, vjerovatno neće imati istu naklonost za film u kojem se dobrim dijelom distancira od filmova koji su ga učinili internacionalnom senzacijom i koji potencira klasični japanski osjećaj za tragiku.
Miikeova verzija drži se jednostavnosti, bez da produbljuje mogućnosti žanra kao film iz 1962. godine (teško je pobijediti jednog od najboljih scenarista tog doba, Shinobua Hashimotoa koji je i napisao scenarij za Kurosawinih Sedam samuraja). U filmu iz 2011. ne koriste se izrazite političke konotacije i upečatljivi simboli. Miike u otvaranju filma koristi drugi simbol za svoju verziju (u odnosu na Kobayashijev samurajski oklop), divlju i mračnu zvijer – skrivenu u pozadini, iza pregrada. U ovoj tačci važno je obratiti pažnju na originalni japanski naziv filma Ichimei, koji se prevodi kao Jedan život, jer, to je priča o čovječnosti, i načinu na koji čovjek bira da živi svoj život – da li kao čovjek, ili kao zvijer (odnosno ratnik). U suštini to je drama o životu, odakle i potreba za izvornim naslovom.
Odlična scena borbe prikazana u zadnjih 20 minuta odražava ovu ideju. Ona se ne svodi na krv i ubijanje (glavni lik koristi drveni mač). Dok Kobayashi oslikava osvetu čovjeka - ne više samuraja – koji je uočio i izložio nedostatke političkog sistema, Miike je više (naivni) humanista koji pokazuje uzaludnost gubitka jednog života u slijepom povinovanju vanjskim normama. Ova scena oličava i umijeće predstavljanja izvanredne akcije širokih razmjera, vješto prikazane i u njegovom prethodnom samurajskom epu 13 ubojica (Jûsan-nin no shikaku, 2010), još jednom samurajskom remakeu istoimenog filma iz 1962. godine. Ipak, Miikeov film u svemu ostalom jeste spora, meditativna historijska drama i teško da može ispuniti zahtjeve mlađe publike. Čisto poređenja radi, stilski najbliži film– a ujedno i daleko bolji prema procjeni autora teksta – jeste Yôji Yamadain Sumrak Samuraj (Tasogare Seibei, 2002.) , koji je propitivao čast ove drevne ratničke klase u liku koji pristaje na život bez slave, radeći poslove malog službenika u feudalno uređenom Japanu.
