Piše: Mirza Skenderagić
Ničija zemlja, 2001. godina, drama, 98 min.
Režija: Danis Tanović; Scenarij: Danis Tanović; Produkcija: Noé Productions, Man's Films, Counihan Villiers Productions, Studio Maj, Casablanca; Direktor fotografije: Walther van den Ende; Scenografija: Dušan Milavec, Boris Cindrić, Hubert Pouille; Kostimografija: Zvonka Makuc; Muzika: Danis Tanović; Dizajn zvuka: Michael Billingsley; Montaža: Francesca Calvelli; Uloge: Branko Đurić, Rene Bitorajac, Filip Šovagović, Georges Siatidis, Serge-Henri Valcke, Sacha Kremer, Alain Eloy, Mustafa Nadarević, Bogdan Diklić, Simon Callow, Katrin Cartlidge, Tanja Ribič, Branko Završan...
Početkom 90-tih godina, jugoslavenska kinematografija se raspala i podijelila jednako brzo i odlučno kao i sama zemlja. Ipak, uprkos katastrofalnom stanju u filmskoj industriji, koje je rat ostavio iza sebe, pojedine kinematografije su se uspjele izdići iz pepela i snimiti umjetnički vrijedne filmove koji neće proći nezapaženo niti izvan granica bivše države. Ovdje se prije svega misli na Bosnu i Hercegovinu koja je osvojila neke od najprestižnijih filmskih nagrada, a domaći reditelj koji se možda najviše izdvojio jeste Danis Tanović, koji je 2001. godine ušao u historiju svjetske kinematografije, kao debitant sa najviše nagrada za svoj dugometražni igrani prvijenac – antiratnu dramu Ničija zemlja (2001). Osvojivši Oscara za Najbolji strani film, Zlatni globus, Cezara, Nagradu za scenarij u Cannesu, on je bosanskohercegovačkom filmu doslovno obezbijedio novo rađanje i novi početak, s obzirom da je ovaj filmski događaj u mnogome utjecao na osnivanje Fondacije za kinematografiju FBiH.
„Ozbiljno-komična ratna parabola o dva vojnika, Bosancu i Srbinu, uhvaćena u zamku između neprijateljskih linija“, piše o Ničijoj zemlji američki filmski kritičar Leonard Maltin. Nepunih pet godina nakon rata u BiH, Danis Tanović svjetskoj kinematografiji predstavlja film u kojem otvoreno ironizira i ismijava rat, istovremeno ga osuđujući kao besmislenog. „Teško je u svjetskoj kinematografiji pronaći ilustrativniju osudu rata”, piše Nedžad Ibrahimović u tekstu „Između nacije i kreacije: bosanskohercegovački igrani film 1995 – 2008“. Ova precizna i nadasve tačna teza, ipak, zahtijeva svoj nastavak: ...koja nije mogla doći u bolje vrijeme.
Naime, nakon Savršenog kruga Ademira Kenovića koji uvjerljivo, emotivno, suptilno i bez patetike, prenosi sve strahote i nehumanost ratne agresije na Sarajevo, Tanović bira teži i hrabriji put i gotovo izjednačavajući zaraćene strane, rat prikazuje u formi teatra apsurda. Iako neshvaćen u trenutku pojavljivanja na prostorima bivše države, uz osude da izjednačava žrtvu i agresora, te da je prilagođen američkoj verziji rata, Ničija zemlja je bio i ostao film koji, ne samo da dokazuje svu uzaludnost i ironiju ratovanja, već i otvoreno poziva na pomirenje – još tada, 2001. godine. Uz pomoć jedinstva vremena, mjesta i radnje, odnosno koristeći klasično pravilo dramskog književnog roda, te zarobljavajući likove unutar ratnog rova i prikazujući ih kao dresirane lutke kojima upravljaju ideologija, politika i nacija, Tanović rat prikazuje kao začarani krug iz kojeg je nemoguće izaći živ.
Kao cjelovito umjetničko djelo Ničija zemlja jeste, zapravo, filmska, ratna verzija drame Čekajući Godota, „prevedena“ u realizam, u kojoj čekanje predstavlja metaforu čovjekove nade u konačno spasenje. Međutim, kada je u pitanju korištenje filmskih izražajnih sredstava, Ničija zemlja je mnogo bliža savremenom ratnom američkom filmu, pa je Tanovićev crno-humorni dijalog te njegovo ironično kontrapunktiranje s gestama, moguće prepoznati u ostvarenju M*A*S*H (1970) Roberta Altmana. Također, inspiraciju za fizičku i psihološku karakterizaciju likova (vojnika), te građenje odnosa između njih, Tanović crpi iz ostvarenja Platoon (1986) Olivera Stonea (podjela na zalutale, neizgled nevine novake i iskusne vojnike koji o ubijanju znaju već dovoljno), te Spašavanje vojnika Ryana (1998) Stevena Spielberga (identična scena sa vojnikom – šeptrljom, koji prije polaska na vojni zadatak, sprema i pakuje kompletnu vojnu opremu), uz otvorenu posvetu američkoj pop kulturi (vojnik nosi majicu sa znakom Rolling Stonesa).
Osim kao alegorijski prikaz jedne zemlje kao ničijeg ratnog rova u kojem su zarobljeni obični ljudi, pijuni, kojima iz sigurnih, zaštićenih utvrda upravljaju njihove vođe, a koji osvješćuje besmisleno postojanje mirovnih snaga (njihove zemlje proizvode mine, na kojoj leži treći vojnik), te predstavlja ulogu svjetskih medija kao gladnih lešinara željnih krvi, Ničija zemlja će poslužiti i kao univerzalni simbol apsurdnosti svih ratova čovječanstva.
