Piše: Sanita Bajramović
Slavni američki režiser Jonathan Demme umro je u srijedu 26. aprila u New Yorku od posljedica raka jednjaka. Reditelj, producent i scenarist, 80-ih se istakao uvrnutim komedijama Melvin i Howard (1980), Smjena (1984), Divlja djevojka (1986) i Udata za mafiju (1988), da bi mu početkom 90-ih triler Kad jaganjci utihnu donio svjetsku slavu i Oscara za najboljeg reditelja. Iz kasnijeg opusa naročito se izdvaja mnogo hvaljena Philadelphia (1994), Mandžurijski kandidat (2004), remake istoimenog Frankenheimerovog klasika iz 1962, te posljednji film, Rok kraljica (2015) s Meryl Streep u naslovnoj ulozi.
Demme je rođen 22. februara 1944. na Long Islandu. U tinejdžerskoj dobi seli se u Miami, gdje pohađa i Univerzitet Florida za čije školske novine piše filmske recenzije. Godine 1971. počinje raditi za glasovitog producenta i reditelja Rogera Cormana, da bi 1974. debitirao kao reditelj filmom Caged Heat. Uslijedili su Crazy Mama (1975), socijalna drama Fighting Mad (1976) s Peterom Fondom, da bi vrhunac prve faze rediteljske karijere ostvario 1979. režiravši svojevrstan hommage Hitchcocku, briljantan triler Posljednji zagrljaj s Royom Scheiderom.
Deveta dekada prošlog stoljeća za Demmeja otpočinje trijumfalno – pod producentskim kišobranom Orion Picturesa koji se prethodno dočepao svih prava na istoimeni roman Thomasa Harrisa, Demme filmskom svijetu daruje jedan od najutjecajnijih filmova svih vremena Kad jaganjci utihnu. Triler koji ni do danas nije izgubio ništa od svoje zastrašujuće snage i magije, po mišljenju mnogih u rukama drugog reditelja vjerovatno bi plesao samo jedno ljeto i izgubio se u moru sličnih trilera koji su početkom 90-ih doživljavali svoju američku renesansu. Jaganjci su za Demmeja predstavljali ličnu umjetničku epifaniju, okivanje direktno u zvijezde njegova rediteljskog umijeća, što će sljedećih godina uspjeti ponoviti režirajući Philadelphiju. Prikazavši zastrašujući svijet bijele, korporativne Amerike koja diskriminira i osuđuje oboljele od AIDS-a, Demme nas je naglavačke ubacio u svijet iskonske ljudske boli i traganja za elementarnom pravdom, tema kojih se holivudski mainstream pažljivo klonio još od početka Reaganove ere. Ništa nakon Philadelphije u Americi više nije bilo isto.
Demme se 1998. prihvata režije filma Voljena, nastalog po romanu američke nobelovke Toni Morrison; 2002. snima špijunsku komediju Istina o Charlieju, 2004. novu verziju Mandžurijskog kandidata, a 2008. film koji je stekao mnogo simpatija kod mlađe publike i kritike sklone pomjerenim, indie filmovima, Rachel se udaje.
Osim igranih filmova Demme je bio veliki zaljubljenik u rock muziku i muziku uopšte. Godine 1984. snima Stop Making Sense, koncertni dokumentarac grupe Talking Heads, vjerovatno najslavniji takav projekt ikad snimljen. Uklanjanjem svih kadrova publike i intervjua iz backstagea reditelj se fokusirao isključivo na live izvedbu. Malo je filmova bilo koje vrste tako snažno uhvatilo moć muzike. Nakon Talking Headsa, napravit će tri koncertna filma za Neila Younga, režirati spotove Brucea Springsteena, producirati kompilaciju haićanske muzike, da bi šest mjeseci prije smrti uspio okončati stvaranje koncertnog filma Justin Timberlake+Tennessee Kids. Pored stvaranja muzičkih filmova Demme je i svoje igrane uratke bukvalno nakrcavao pjesmama, tako je neko izbrojao da soundtrack svih njegovih filmova sadrži čak 49 pjesama!
Mnogi reditelji su isticali utjecaj koji je Demme imao na njihov stil režije, među njima Paul Thomas Anderson, Wes Anderson, Alexander Payne, Barry Jenkins... Jedan od njegovih najbližih saradnika, Robin Hitchcock, za njega je rekao:
"Jonathan je rođeni filmaš. On voli ljude i voli da ih snima. Izmišljene ili stvarne, uhvatio je toliko mnogo života i pogleda na život i uokvirio ih, da bi drugi mogli uživati. Jonathan je čuvar duša."
Jonathan Demme ostavio je neizbrisiv trag na američku kinematografiju, kako svojim filmovima tako i galerijom nezaboravnih likova koji će ostati da govore za njega i nakon njega. RIP
