Piše: Mirza Skenderagić

Steven Soderbergh je jedan od onih reditelja koji je imao nesreću da mu prvi snimljeni film bude i najbolji u karijeri. Naravno, riječ je o erotskoj artističkoj drami Seks, laži i videotrake (Sex, Lies, and Videotape, 1991), koja je svojevremeno donijela istinsko osvježenje na svjetsku filmsku scenu, Soderbergha odlučno pridružila zahuktalom nezavisnom američkom filmu i imenima poput Martina Scorsesea, Jima Jarmuscha, Spike Leeja, Quentina Tarantina. Nakon toga su njegovi filmovi po pravilu ostajali u procjepu između autentičnog autorskog stila, kakav su recimo uspješno izgradila braća Coen, te popularističkih i širokoj masi prilagođenih komedija/drama/trilera/akcija, i naravno remakova. Povremeno su njegova djela uspijevala isplivati iz prosječnosti i pronaći svoje mjesto u historiji američkog filma kao originalna i uspješna. Tu se svakako izdvaja krimi drama Putevi droge (Traffic, 2000), u kojoj se Soderbergh mudro odriče miješanja komedije i trilera, te na koncu kreira jedno od najreprezentativniji savremenih ostvarenja o trgovini drogom, u kojem su prezentovana njegova najvažnija izražajna sredstva – dokumentaristički stil s nemirnom kamerom “iz ruke“, mozaična narativna struktura (tzv. hiperlink struktura), korištenje različitih filtera i poigravanja sa bojama, te naturalistički prikaz sivolike američke svakodnevnice. Nakon Zaraze (Contagion, 2011) i Nuspojava (Side Effects, 2013), za sličnim filmskim elementima Soderbergh poseže i u svome novom ostvarenju, niskobudžetnom (1,5 miliona dolara) psihološkom trileru/hororu naslova Unsane, u kojem se vraća paranoji u savremenom društvu kao najreferentnijoj temi ovoga (povremenog) filmskog autora.

Riječ je, dakle, o filmu prezentovanom u takmičarskom programu ovogodišnjeg Berlinalea, koji je veliku pažnju filmske javnosti privukao zbog svojevrsnog eksperimenta u rediteljskom konceptu. Naime, Soderbergh je Unsane snimio isključivo iPhoneom (7 Plus), što na ovoj razini filmske “A“ produkcije donosi određeno osvježenje, ali i istovremeno dokazuje da ovakvi pristupi stvaranju filmskog djela sami po sebi nisu uvijek dovoljni za ostvarenje njegove autorske i umjetničke cjelovitosti.

Glavna protagonistkinja Soderberghovog filma je Sawyer Valentini (Claire Foy), koja je nedavno započela rad u kompaniji za finansijsku analizu u Pensilvaniji, gdje se nedavno preselila iz rodnog Bostona kako bi pobjegla od opsjednutog seksualnog progonitelja Davida Shrinea (Joshua Leonard). Ipak, uprkos prostornoj promjeni životne sredine, ona ne uspijeva pobjeći od demona iz vlastitog uma, te nakon što izlazak sa muškarcem i početak seksualnog odnosa okonča sa izbezumljenim vriskom, pomoć potraži kod psihološkog savjetnika.

“Racionalno, znam da se moje neuroze spajaju sa mojom maštom. Ali, ja nisam racionalna“, kaže Sawyer savjetnici.

Eskalacija zapleta započinje u psihijatrijskoj ustanovi, u kojoj Sawyer završi protiv svoje volje, a na prijedlog spomenute psihijatrice koja ju je procijenila opasnom po sebe i sredinu. Radnja iz prividno realističnog vanjskog svijeta seli u unutrašnjost psihijatrijske ustanove, u kojoj se zatim stapaju stvarnost i fikcija, subjektivnost i objektivnost, iracionalno i racionalno, laž i istina. Već od samog početka, posredstvom iPhone kamere reditelj primjenjuje svojevrsni vojaerski stil snimanja (Soderbergh pod pseudonimom Peter Andrews), upotpunjen odsustvom ili prigušenošću prizornog zvuka, te glavnu protagonistkinju smješta u deluzijski prostor konstantnog straha i paranoje.

Uprkos tome što ovaj postupak ispočetka djeluje poprilično uvjeljivo, te iako uz pomoć njega reditelj gledatelju približava stanje psihički nestabilne žene koja ni sama nije sigurna šta je stvarnost, a šta mašta, s vremenom on postaje sam sebi svrha. Bivaju zapostavljeni drugi filmski elementi kao što su mizanscen, uvjerljivost cjelokupne glumačke izvedbe, stabilnost dramaturgije i narativa, koji na koncu postaje ekstremno nategnuta i klimava scenaristička konstrukcija. Također, zbog dominantne posvećenosti snimanju filma iPhoneom, Unsane postepeno počinje nalikovati na studentski rad u kojem je jasno predočena bezuslovna ljubav prema filmu te pokrenut niz “velikih“ tema, ali, ipak, bez konačnog ostvarenja unikatnog autorskog umjetničkog djela.

S druge strane, Unsane direktno i indirektno podsjeća na fimske klasike o ludilu, kao što su lažni dokumentarac Projekat Vještica iz Blaira (The Blair Witch Project, 1999), u kojem se troje mladih filmaša (jedan od njih je i glumac Joshua Leonard) izgubi u šumi vlastitih umova, ili npr.  Koridor 8 (Shock Corridor, 1963) Samuela Fullera, koji dokazuje da i „zdrav“ čovjek može završiti u ludnici te na taj način aktuelizira vječitu sveprisutnost straha u svijetu, da li on poticao od rasizma, rata (hladnog ili oružanog), nuklearnog uništenja ili jednostavno druge osobe.

Također, prepoznatljivo za Stevena  Soderbergha, Unsane se dotiče i određenih političkih aspekata života u SAD, kao što je apsurdnost američkog zdravstvenog sistema u kojem ustanove poput Highland Creek Behavioral Center postoje zahvaljujući osiguravajućim kompanijama, koje im plaćaju samo ako ostvare mjesečni prosjek primljenih pacijenata.

“Zatvaraju zdrave ljude zbog profita“, kaže Sawyer svome novom prijatelju i pacijentu, Afroamerikancu Nateu (Jay Pharoah).

U konačnici, najveća vrijednost ovoga filma krije se u idealnom rediteljskom konceptu spajanja iPhonea kao forme i ludila kao teme, koji ne samo da funkcioniše savršeno te direktno utiče na gledatelja. i samog vlasnika pametnog telefona, već kreira i prikaz svijeta u 21. stoljeću, u kojem ova dva društvena fenomena idu ruku pod ruku. Jer, naposlijetku, vađenje krvavog uloška iz vagine i bacanje istog na drugu osobu uz glasno i nekontrolisano kikotanje nije ništa što se inače ne viđa u današnjem “reality“ svijetu i što već u stvarnosti nije snimljeno skupocjenim iPhoneom i “nakačeno“ na društvenu mrežu. Dakle, kad se spoje iPhone 7 Plus i ludilo nastupa definitivno pomračenje čovjekovog uma, u detaljnoj, istovremeno apsurdnoj i tragičnoj ekranizaciji života kakav se živi u 2018. godini.