Piše: Duško Dimitrovski (specijalno iz Graza za Filmofil)
Upravo završena, a internacionalno vrlo afirmisana smotra sedme umjetnosti u Grazu, pod novim rukovodstvom direktorskog dua Claudie Slanar i Dominika Kamalzdeha, donijela je dosta prijatnih iznenađenja. Filmski festival “Diagonale“ u glavnom gradu austrijske pokrajine Štajerske, već gotovo tri decenije uvijek ponovo iznenađuje sa novitetima, a sve to u cilju propagiranja aktuelnih tendencija koje obogaćuju sedmu umjetnost uopšte.
Naime, “Diagonale 2024“ je sasvim opravdano, golemu pažnju posvetilo i prezentiralo veliki broj do sada često zapostavljenih, a izuzetno vrijednih filmova u dokumentarnoj kategoriji, a istovremeno su prikazali i dosta zapaženih filmova rediteljica, te nezanemarljiv akcent stavili na filmove mladih sineasta. Iako nije nagrađen, posebnu vrijednost je predstavljao dugometražni dokumentarni film Favoriten, poznate austrijske rediteljke Ruth Backermann, sa kojim je i svečano otvoren Festival. Ovaj film je nadsve humana priča o učiteljici u jednom dijelu Beča, pod tim naslovom, koja u svom razredu nema nijednog učenika austrijske nacionalnosti. Imponira način na koji ona, inače, turskog porijekla, prilazi svojim učenicima sa željom da ih inkorporira u austrijsko društvo, a da istovremeno ne zaborave zemlju svojih roditelja.
Jedan dio pažnje vrijednog programa su bili i filmovi o “gastarbajterima“ iz nekadašnje Jugoslavije, povodom šest decenija dolaska prvih stranih radnika u Austriju i Njemačku 1974. Tako smo imali smo priliku ponovo vidjeti, uz prigodan okrugli sto, nezaboravne dokumentarne i igrane filmove na tu temu: Autobus Baya Okana, Specijalni vlakovi i Halo Minhen Krste Papića, Jesenice-Stutgart i Za poslom Miroslava Mikuljena, pet kratkih filmova o gastarbajterima Želimira Žilnika, te Došao sam radi posla Gorana Rebića.
Na izuzetno dobar odjek kod publike su naišli i filmovi Ne naginji se van Bogdana Žižića i Let mrtve ptice Živojina Pavlovića. Već legendarni film Let mrtve ptice, jednog od najboljih reditelja nekadašnje Jugoslavije, Živojina Pavlovića, u tipičnom crnovalskom stilu govori o gastarbajterima, kroz akcentiranje priče o sukobu povratnika gastarbajtera i mještana jednog slovenačkog sela na granici sa Austrijom.
Na veliko iznenađenje svih nas akreditovanih novinara i filmskih kritičara, Žiri je proglasio najboljim film Uznemirena učesnica u saobraćaju, mlade debitantice Marthe Mechow, rađen u njemačko-austrijskoj koprodukciji. Time ne samo da su dobili pažnju debitantska ostvarenja, već je jedan od tih filmova dobio i glavno festivalsko priznanje, pod nazivom “Velika Diagonale Nagrada Štajerske“, u finansijskom iznosu od nezanemarljivih 20.000 eura. Film Uznemirena učesnica u saobraćaju Marthe Mechow snimljen je u sasvim avangardnom stilu, sa dosta kreativnim miješanjem igranog i dokumentarnog. Riječ je o storiji dvije sestre, Filipe i Storiji, koje se nakon dugog vremena ponovo sastaju u italijanskoj provinciji Sardiniji.
Treba reći da je ovaj film i pored svih svojih evidentnih vrijednosti, ipak dosta nekomunkativan za najširi krug bioskopskih gledalaca. Nameće se utisak da je Žiri pretjerao u njegovom proglašenju najboljim ostvarenjem Festivala, pored nekoliko drugih filmova, koji su tu titulu više zaslužili. Na dobar prijem publike naišao je i film Bosanski lonac Pave Marinkovića, koji je imao uspješnu premijeru na 29. Sarajevo Film Festivalu.
Ono što je karakterisalo “Diagonale 2024“ bila je kako tematska, tako i žanrovska raznovrsnost, sa akcentom na dokumentarne i debitanske filmove, što je očito naišlo na razumjevanje kod gledalaca, pa su tako mnoge projekcije bile rasprodane. Može se konstatovati da se novom direktorskom tandemu Claudiji Stanar i Dominiku Kazmalzdahu posrećilo, da njihov prvi nastup u rukovodećoj poziciji Diagonala dobije pozitivnu ocjenu.
