Piše: Lejla Panjeta
Svjetska kinemematografija zadnjih godina pokazivala je izrazite znakove krize, odsustvo novih ideja, recikliranje klišeiziranih naracija, te bijeg u svjetove fantazija. Razvoj tehnologije u kombinaciji sa kompjuterski generisanim karakterima, scenama i postprodukcionim specijalnim efektima, sve više je doprinosio sužavanju polja imaginacije i kreativnosti pri samom snimanju i izradi scenarija. Novi glumci ne obećevaju mnogo, a od „starih dobrih“ se očekuje da vječno budu mladi i privlačni. Film se počeo svoditi na „ušminkavanje“ u montaži, tj. za sve greške u produkciji i režiji nalazi se lijek u kompjuteru kojim će se to sve „dotjerati“. Ozbiljan pad u autorskoj djelatnosti na filmu, te anemičnost novih ideja svele su sedmu umjetnost na zabavu, koja onima koji se profesionlano ne bave filmom, više i ne pruža neko veliko zadovoljstvo kao ranije.
Televizijski serijali, koji su enormno napredovali produkcijski, te u smislu naracija i žanrova koje istražuju, odnose veliki broj publike iz kino dvorana pravo u udobnost sopstvene dnevne sobe, gdje im se iluzijom kontrole daljinskim upravljačem, serviraju maštovitije i tehnološki poboljšane TV serije. U legalnom kablovskom ili internet pretplatničkom izdanju ili ilegalnom „skidanju“ sa torrenta, gledalac je našao nove načine zabavljanja i odlučivanja šta i kada će gledati. Većina publike, koja se kritički i profesionalno ne zanima za filmsku umjetnost, koristi dobar dio svog slobodnog vremena na gledanje serija i filmova.
Šta smo to imali priliku gledati u protekloj godini?
U smislu američke filmske industrije, kao i produkcije nezavisnog filma, koje su najaktuelniji na našem tržištu, godina 2014. bilježi znatan porast novih narativnih i produkcijskih rješenja. Reciklaža se obavlja u novim dramaturškim formama sa izrazitim mješanjem žanrova, a CGI (kompjuterski generiran imidž) služi kao organsko sredstvo u pričanju priče, a ne uvijek kao vizuelna ekstravagancija koja je sama po sebi interesantna. Proteklu 2014. godinu pamtićemo zasigurno po fantastičnom trileru Lucy, svojevrsnom hipotetičkom predavanju u oblasti mogućnosti usavršavanja kapaciteta ljudskog mozga, koji je začinjen izvrsno režiranim akcionim scenama i funkcionalnim CGI-em u autorskom maniru Luca Bessona. Konačno, nakon adaptacije romana Carla Sagana Contact iz 1997. godine, imali smo priliku vidjeti Interstellar, ozbiljnu naučno-fantastičnu zabavu sa Matthewom McConaugheyem, koji je početkom 2014. dobio Oscara za ulogu Teksašanina oboljelog od AIDS-a.
Osvježenje ovom žanru je komična naučno-fantastična akcija Guardians of the Galaxy, u režiji Jamesa Gunna, sa najvećom zaradom na američkom tržištu u cijeloj godini, u kome svaka dijaloška scena nagovještava provalu smijeha izazvanog lucidnim parodičnim kometarima na nivou stand-up komedije. The Trip to Italy, komedija imitacija u režiji Michael Winterbottoma, sa odličnim glumačkim dijalozima i imporvizacijama maštovita je pohvala glumačkoj umjetnosti. Na drugačiji način smo se smijali slepstiku i glumačkoj farsi u novom nastavku Dumb and Dumber To. Slično smo vidjeli u komediji Let's be Cops, gdje se dvojica kostimiranih prijatelja pretvarajući se da su policajci društvo oslobađaju mafijaškog kartela. Sve samo ne komedija, je Equalizer, u kome smo istu priču veličanja američkog individualizma i pravednosti gledali u žanru drame-akcije, ispitujući koliko dugo Denzel Washington može gledati u prazno. On, kao i Camerion Diaz, iz filma Sex Tape, stupidne komedije u slavu rodovske nezavisnosti, pokazuju novi trend Hollywooda – zaleđeni u vremenu. Zbog nedostatka eliksira vječnog života mladosti, tj. nepriznavanja sopstvene smrtnosti i pojma starenja koji ova filmska zajednica nameće svojim članovima, ove godine oprostili smo se od jednog od najboljih filmskih komičara, brilijantnog Robina Williamsa.
Sada već klasične zvijezde Harrisona Forda, Mela Gibsona, Silvestera Stalonea, Arnolda Schwarzeneggera, Wesleyja Snipesa i Antonija Banderasa gledali smo zajedno u punom „sjaju njihove starosti“ u akcionoj limunadi The Expendables 3. Ovaj povratak otpisanih ozbiljno se drži studijskih žanrovskih koordinata i stoga je pravo filmsko uživanje kao predvidiva klasična akcija sa komičnim predasima. Eksplozije, pshiloške igrice moći i autoriteta gledali smo u ratnom filmu Fury, priči o odrastanju i gubitku smještenoj na kraj Drugog svjetskog rata sa odličnom izvedbom Brada Pitta. Ovom periodu vratili smo se kroz parodični kemp homage Grand Budapest Hotel, u režiji Wesa Andersona, u kojem su izvitoperenosti karaktera i njihovih postupaka u imaginarnom svijetu Republike Zubrowske, simbolički izvrgnule ruglu društvene i klasne odnose. Uručen je Srebrni medvjed ovom ostvarenju, a Zlatnog je osvojio film Black Coal, Thin Ice u režiji Bai Ri Yan Huoa na ovogodnišnjoj filmskoj smotri u Berlinu.
Turski reditelj Nuri Bilge Ceylan osvojio je Zlatnu plamu u Kanu za film Winter Sleep. Jedan drugi uradak turske kinemamtografije u režiji Erola Mintasa osvojio je ovogodišnje Srce Sarajeva sa filmom Pjesma moje majke. Zlatnu arenu u Puli odnio je Broj 55, Kristijana Milića. Oscara i Zlatni globus za najbolji film kući su odnijeli producenti adaptacije romana po istinitom dogadjaju 12 Years a Slave, u režiji Stevea McQueena. Istorijskim nepravdama, mučenjem slabijih i koruptivnim društvom bavio se i Kristian Levring u vesternu The Salvation, epskoj priči o društvu Divljeg zapada, sa znatnom refleksijom na pohlepne naftaše koji bogatstvo stiču otimajući i ubijajući siromašne uplašene gradjane. Vremenom, realnim i filmskim, igrali smo se u filmovima Predestination i Edge of Tomorrow, zavrnutim vremenskim realnostima koje tvore i poništavaju same sebe. Narativni ekpseriment u trajanju od 12 godina gledali smo u filmu Boyhood, dobitniku mnogobrojnih nagrada, u režiji Richarda Linklatera.
Na artificijelnu inteligenciju i kompjutersku kontrolu svijeta podsjetio nas je Johnny Deep u izvrsnom filmu Transcendence. A smakom svijeta i biblijskim predanjem o potopu svjedočili smo kroz rigidnost Russella Crowea u filmu Aronofskog Noah. Gnušali smo se ljudskog divljaštva u distopiji australijskoh pejzaža u filmu The Rover sa izvrsnim ulogama Guya Pearcea i Roberta Pattinsona. U 2014. godini svjedoci smo porasta ekranizacija distopijskih trilogija kakve su Divergent i Maze Runner, prvi nastavci popularnih romana ili The Giver, kao filozofija perfektnog društva i pohvala ljudskim manama. The Fault is in Our Stars je još jedna adaptacija romana koja je nadmašila očekivanja u žanru drame namijenjene mlađoj publici. Oduševila nas je biografska drama o Stephenu Hawkingu The Theory of Everything, te Fincherov misterij Gone Girl u trilerskom autorskom maniru. Glumačke virtuoznosti Billa Murrayja pratili smo u drami društvenih odnosa i jakih karaktera St. Vincent, a u romantičnim dramskim trenutcima uživali u Love, Rosie.
Jedna je komedija skoro napravila međunarodnu krizu, kada su premijera i projekcije u kinima otkazane zbog prijetnje terorističkim napadom i hakovanja originalnog materijala od Sony produkcije. The Interview govori o pokušaju ubistva sjevernokorejskog diktatora. Osvježenja nam donose nastavci blockbustera i medijske transplantacije poput posljednjeg Hobbita, X-Mena, Captain America, Dawn of the Planet of Apes i Hunger Games, a razočarenja u naraciji i poplavu specijalnih efekata Godzilla, Teenage Mutant Ninja Turtles i Transfromers: Age of Extinction. Mješoviti žanr i eksperimentiranje sa narativnim strukturama bajki u 2014. godini predstavljeni su u odličnim filmovima poput Into the Woods i Maleficent, u kojima su izvanredne uloge vještica ostvarile Meryl Streep i Angelina Jolie. Od animiranih filmova radovali smo se dugometeržnom Lego Movie i maštovitim, komičnim diznijevim Big Hero 6 i DreamWorksovim Pingvinima sa Madagaskara. Obradovali smo se poznatim likovima koji glume na našem i engleskom jeziku u Otoku ljubavi, Jasmile Žbanić, te uživali u humoru u filmovima Spomeniku Majklu Džeksonu u režiji Darke Lunglova, te Malom Budi, Danila Bećkovića.
Godina 2014. u pokretnim slikama donijela je dosta zabave, strandard ponekad nepotrebnog trajanja od preko dva sata, nove interpretacije starih tema, zanimljive narativne i vremenske strukturalne obrate, većinom uspješne prenose literanih djela na veliko platno i, čini se, veću autorsku nezavisnost i inventivnost u pristupu filmskoj produkciji. Nadamo se da će se ovaj trend inventivnosti nastaviti u 2015.
Objavljeno na portalu Al Jazeera Balkans
Lejla Panjeta je vanredni profesor iz oblasti filmskih studija, vizuelnih komunikacija i ideologije na Fakultetu umjetnosti i društvenih nauka Internacionalnog univerziteta u Sarajevu. Diplomirala je multimedijalnu režiju i žurnalistiku, magistrirala komunikologiju i doktorirala filmsku propagandu iz oblasti komunikacijskih nauka.
