Piše: Lejla Panjeta

Alice Guy Blaché je praktično nepoznata i to uprkos njenim ogromnim pionirskim doprinosima ranom razvoju kinematografije. Prva žena pisac scenarija, producent i režiser, Alice Guy Blaché izumila je mnoge nove tehnike u kinematografiji. Ova skoro nepoznata žena u kinematografiji inaugurirala je naraciju (što se obično pripisuje Griffithu) kao i način kreiranja pozitivnog imidža o društvu te infiltriranje moralnih poruka u filmsku priču. Uprkos ogromnim pionirskim doprinosima ranom razvoju kinematografije koji su utiecali na radove njenih poznatijih suvremenika (Meliès, Griffith i braća Lumiére) danas je Alice Guy Blaché praktično nepoznata. Rođena je 1873. godine u Francuskoj, a provela je najveći dio svoje karijere koja se odnosi na pravljenje filmova u Sjedinjenim Državama (od 1907. do 1922.).

U 1895. godini,  kada joj je bilo 22 godine, Alice počinje raditi kao sekretarica za Leona Gaumonta, direktora Comptoir du Photographie. Iste godine braća Lumiére su u suradnji sa Comptoirom predstavila svoj novi izum igranog filma u pariškoj kafani. Alice Guy je bila sa svojim šefom za vrijeme ovog prikazivanja i to ju je inspiriralo da pokuša nešto sa novom obećavajućom tehnologijom. Počela je sa produkcijom kratkih igranih filmova obećavši Gaumontu da je taj njen novi "hobi" neće ometati u ispunjavanju dužnosti sekreterice! Guy je sagradila mali studio u svom vrtu i uz pomoć svoje dvije suradnice i prijateljice, napravljen je njen prvi film La Feé Aux Choux. Priča je zasnovana na francuskoj bajci i govori o dvoje mladih ljudi, koji su otkrili bebu koju su sakrile vile ispod velikog lišća kupusa, dok su tumarali u polju. Ogroman uspjeh Alicinog prvog pokušaja ohrabrio ju je da nastavi i proizvede još mnogo takvih igranih filmova uz blagoslov Gaumonta. Ubrzo je počela proizvoditi atraktivne demonstrativne filmove za prodaju Gaumontove opreme. To su zapravo bile prve filmske reklame!

Leon Gaumont i njegov partner Demeny patentirali su do 1900. godine tzv. "kronofone", prve zvučno sinhronizovane igrane filmove. Ovo je bilo domišljato sredstvo pomoću kog je filmski projektor sa fotografijom proizvodio slike koje govore. Kronofon je 1904. godine predstavljen javnosti na Svjetskom sajmu u St. Louisu, u Missouriju. Tu je Alice Guy dobila nagradu za kronofone filmove, iako nema dokaza da je ona lično došla da ju preuzme. Guy je prva radila sa kronofonom. Iako se za film Jazz Singer proizveden 1927. godine u kome glumi Al Jolson uglavnom vjeruje da je među prvim zvučnim filmovima, činjenica je da je Guy Blanché proizvodila prve "slike koje govore" više od dvije decenije prije toga. Prije ovog prikazivanja 1904. godine Gaumont je imenovao Alice Guy za direktora produkcije njihovih zvučno sinhronizovanih filmova u Parizu. Između 1896. i 1906. godine Alice Guy je sa svojim asistentima Louisom Feiulladeom, Ferdinandom Zeccom i Victorinom Jassetom proizvela na stotine zvučnih sinhronizovanih filmova. Ustvari, Alice Guy je režirala sve filmove Gaumont Picturesa do 1907. godine. U 1906. godini Guy se zaljubljuje u britanskog kamermana Herberta Blachéa. Sljedeće godine su se vjenčali i par se preselio u Sjedinjene Američke Države. U početku su živjeli u Clevelandu, gdje je rođeno njihovo prvo dijete, a potom su se preselili u New York. Gaumont je ovlastio Alice Guy Blanché da u Americi prodaje filmove svoje kompanije. Željni proizvodnje novih filmova, par je osnovao vlastitu kompaniju za proizvodnju filmova koju su nazvali "Solax", čiji je predsjednik bila Alice, a Herbert generalni direktor.  Od septembra 1910. do juna 1914. godine Alice je režirala i nadgledala proizvodnju preko 330 filmova u "Solaxu". Svi filmovi su bili u  trajanju od jedne do deset minuta. Ni jedan filmski režiser nije proizveo toliko filmova u nepune četiri godine.

Do 1912. godine Alice i Herbert su sagradili vlastiti studijski kompleks za proizvodnju filmova u Fort Leeju u New Jerseyju, lociran na suprotnoj strani rijeke Hudson u odnosu na New York. Ona je bila prva žena koja je osmislila i izgradila vlastiti filmski studio, najveći u Americi. Nova "Solaxova" zgrada koštala je tadašnjih 100.000 dolara, a uključivala je osunčani od stakla napravljeni studio, koji se mogao  pohvaliti i laboratorijom za razvijanje filmova iz koje je izlazilo šesnaest hiljada stopa filmske trake svaki dan. Te godine Alice je napravila The Making of An American Citize (Nastanak američkog građanina), edukativni film o jednakosti žena i slobodi u Americi. Usred svega toga Alice je rodila Reginalda, drugo dijete Blanchéovih. Prva žena pisac scenarija i režiser, Alice Guy Blaché izumila je mnoge nove tehnike za prenošenje scenarijske priče na igrani film. Alice je bila među prvim koji su proizvodili filmove umnožene na trakama, specijalne efekte, animacije, "the split screen" (ekran od djelića sekunde), a bila je i pionir u bojenju filmova. Priznanje za Alice Guy Blaché od Franka Leona Smitha pojavilo se 1964. godine u časopisu Film Review.

Kada sam radio za Pathé-Astra Studio u New Jerseyju, njeno ime često je pominjano među važnim francuskim ličnostima. Poštovali su je, ali su bili i veoma zavidni što je žena koja je uspjela kao pisac, režiser i producent. Bio sam pozvan jednog dana da napravim test za scenario za jednog režisera, koji je radio za Pathé, u Solax Studios u Fort Leeu. Pozorište je bilo prazno, Blaché nije bila tamo. Na zidu su velikim slovima bile ispisane riječi: 'Budi prirodan!'. Ona je postavila taj znak za nesposobne i skrupulozne. To je bilo potpuno neuobičajeno za to vrijeme u kome je najčešća rečenica bila 'svi na svoja mjesta, snimamo', izjavio je Smith.

Smith završava svoje odavanje priznanja govoreći da je zahvalan što je Guy Blanché postavila riječi "Budi prirodan", i kaže da je to uvijek smatrao vodiljom u svom radu. Iz ovoga je vidljivo i da je Alice Guy uvela inovacije u realizam glumačke ekspresije na filmu, kao i u rediteljskom radu sa glumcem. Solax Studio uništen je 1920. godine u požaru. Međutim, period kada Alice Guy zanemaruje svoj posao podudara se sa okončanjem njenog braka razvodom, koji je bio ubrzan užasnom ljubomorom Herberta Blachéa na izuzetni Alicein talenat i karijeru, što je pojačano i aferom koju je on imao sa nekom mladom glumicom. U Americi Blanchéovi su pomogli razvoj Metro Picturesa koji je kasnije postao Metro-Goldwin-Mayer. Ustvari, Blanchéovi su prodali Metro Picturesu prava na svu njihovu produkciju u periodu od 1915. do 1918. godine. Ti filmovi Guy Blaché predstavljali su gotovo sve što je Metro posjedovao u svojoj distribuciji u početku. Razvod Alice i Herberta nakon što je njihov Solax Studio uništen 1920. godine označio kraj jedne ere. Alice se sa svoje dvoje djece vratila u Francusku.

Francuski filmski svijet, koji se sasvim promijenio tokom trinaest godina dok je ona radila u Americi, nije ju dočekao sa dobrodošlicom. Počeci filmske umjetnosti u Francuskoj završeni su, a nova komercijalna filmska industrija nije nudila mogućnosti ženama filmskim radnicima. Upravo u vrijeme kada je kinematografija počela da donosi mnogo novaca muškarcima, Alice i druge žene pioniri iz ere nijemog filma isključene su iz filmske industrije. Već 1917. godine nezavisni producenti, više nisu mogli opstati u novom, filmskom biznisu rezerviranom samo za muškarce i korporativni novac. Od preko 300 filmova kinoteke danas imaju svega nekoliko njenih filmova. Pored inauguriranja naracije i propagandnog koncepta zabave i edukacije kroz film, ona je bila i prva koja je definisala koncept kinematografa za stvaranje radosti, emocija i pričanje priče, u dobu kada je on bio naučni instrument kakvim su ga njegovi izumitelji prvobitno smatrali. Alice Guy je model za hrabre mlade žene koje se usuđuju ostvariti karijeru u kojoj su ženski elementi rijetki čak i danas. Mlada francuska sekretarica pokazala je da se uz hrabrost i upornost mogu prevazići naizgled nemoguće prepreke u ostvarenju neouobičajenog poziva. Alice Guy je pokazala da žena može osvojiti svoj vlastiti prostor čak i u oblastima koje su označene "samo za muškarce".

Kad joj je bilo 78 godina Blaché je konačno dobila priznanje francuske kinematografije kao prva žena filmski radnik u svijet, čime je postala vitez Francuske legije časti. Zaboravljena, 1990. godine umrla je u 95. godini života u Mahwahu u New Jerseyju, SAD, državi u kojoj je mijenjala tok filmske historije i ostvarila svoje najveće poduzetničke trijumfe. Ni jedne novine nisu objavile njenu posmrtnicu.

Lejla Panjeta je vanredni profesor iz oblasti filmskih studija, vizuelnih komunikacija i ideologije na Fakultetu umjetnosti i društvenih nauka Internacionalnog univerziteta u Sarajevu. Diplomirala je multimedijalnu režiju i žurnalistiku, magistrirala komunikologiju i doktorirala filmsku propagandu iz oblasti komunikacijskih nauka.