Piše: Mirza Skenderagić
Prvi češki zvučni film je Tonka Šibenice (Tonka zvana vješala) režisera Karela Antona iz 1930. godine u kojem je glavna uloga pripala slovenskoj glumici Iti Rini. Riječ je o klasiku češke kinematografije čiji je narativ zasnovan na tragičnoj priči o prostitutki koja ispunjava posljednju želju ubici osuđenom na smrt i provodi s njim noć pred pogubljenje. Ovo ostvarenje je naknadno ozvučeno na tri jezika – češkom, njemačkom i francuskom, a kao njegova najveća vrijednost se ističe neponovljiva glumačka izvedba Rine koja je lik naivne seoske devojke Tonke koja propada u velikom gradu, odajući se pijančenju i prostituciji, ostvarila na izrazito nadahnut način i sa širokom paletom brojnih ljudskih stanja i emocija.
Tonka Šibenice; režija: Karl Anton; uloge: Ita Rina, Vera Baranovskaya, Josef Rovenský; 1930.
IMDb rejting: 7.4/10
Nastao na temelju romana Egona Erwina Kischa koji sa Willyjem Haasom potpisuje i scenarij, Tonka zvana vješala je melodrama s klasičnim zapletom o djevojci sa sela koja dolazi u grad, ali ne uspjeva pobjeći od života. Film započinje s Tonkinim povratkom u svoje selo, na proljetni dan s raskošnim svjetlom i nasmijanim, ali izmorenim seljacima koji zbijaju šale na račun njene gradske odjeće, ali i uživaju u njenom lijepom licu. Nude joj bocu vina koju ona odbija, te na taj način nagovještava svoju promjenu koju je doživjela u gradu. U ovome dijelu filma koji je ispunjen svjetlošću i povjetarcem, Tonka svojoj majci uručuje poklone i ponovo se povezuje sa ljubavi iz djetinjstva, Janom (Jack Mylong) koji očigledno i dalje gaji emocije prema njoj. Ipak, upravo iz nemogućnosti oživljavanja ovoga odnosa koji razotkriva trenutak kada Tonka u suzama pobjegne od Jana koji je pokuša poljubiti, postaje jasno da Tonka više nije ista osoba te da je iz grada sa sobom donijela i veliku tajnu.
Umjesto bezbrižnog života na selu, Tonka se vraća u noćnu moru praškog bordela. Dok pjeva pjesmu na francuskom, svjetlost je prigušenija, a pozadina koja se ne podudara postaje prozor u njenim mislima, budući da stihovi govore o povratku majčinom zagrljaju. Upravo ovakav kontrastan odnos između sela i grada, režiser Karel Anton gradi po uzoru na ostvarenja F.W. Murnaua, te jednu naizgled čistu melodramu smješta u prijeteće ozračje ekspresionizma. Ova scena tako nagovještava centralni segment filma u kojem Tonka pristaje na zahtjev policajca da provede noć sa ubicom (Josef Rovenský) prije nego što on bude obješen. Iako se istovremeno osjeća osuđenom i zarobljenom u ovoj odluci, jasno je i da se kažnjava. Uprkos tome što je Tonkin čin nesebičan te gotovo humanistički, ona zauvijek biva označena kao „nevjesta smrti“ i postaje Tonka zvana vješala. Na ulici je više niti jedan klijent ne želi, ostale prostitutke joj okrenu leđa, a pri povratku u selo, nasmijana i ljubazna lica seljaka sa početka filma, sada su mrzovoljna i okrutna.
Film završava povratkom na epigraf, uzet iz Mateja 21,31: „Zaista, kažem vam, robovi i bludnici idu u kraljevstvo Božje prije vas.“ Pravi odgovor na zagonetku samouništenja naslovnog lika možda se nalazi u prizoru kasnije u filmu u kojem gladna, beskućnica Tonka, konju daje posljednja dva grumena šećera. Ljubaznost je ukorijenjena u nju, to je impuls koji ona ne može obuzdati. To je njena propast, ali u Antonovoj vrtoglavoj viziji, možda i njeno spasenje.
Snimljen prije 88 godina, Tonka zvana vješala Karela Antona jeste jedan od najvrijednijih čeških filmova svih vremena, ali ne samo zbog toga što je riječ o prvom zvučnom naslovu, već i zbog i maštovitosti u kreiranju narativa, odlučnog priključivanja centralnim evropskim filmskim tokovima kada je u pitanju forma, posvećenosti glumačkoj izvedbi, te širini i dubini same ideosfere. Zbog svega navedenog, Tonka zvana vješala vrijedi za neizostavnu polaznu stanicu putovanja zvanog češki film, te će poslužit kao najjasniji i najsnažniji nagovještaj jedne od najzanimljivijih evropskih kinematografija.
